زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

ابوالفضل الثائر فی الله





الثائر فی الله، ابوالفضل (ابوطالب) جعفربن محمد، فرمانروای علوی زیدی هُوسَمْ در نیمة نخست سدة چهارم بود.


۱ - معرفی اجمالی



از تاریخ تولد و آغاز زندگی وی اطلاعی در دست نیست. او نوه حسین الشاعر،
[۱] تاریخ طبرستان.
برادر حسن اُطْروش، از سادات زیدی
[۲] ابن عنبه، عمدة الطالب فی انساب، ج۱، ص۳۱۰ـ۳۱۱.
و معروف به سید ابیض بود
[۳] محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۵.
[۴] ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۵.
که پیش از تسخیر آمل و طبرستان به توسط زیاریان، در هوسَم (رودسر) به تعلیم و ترویج اسلام در میان گیلانیان و دیلمیان می‌پرداخت. پس از اضمحلال حکومت علویان زیدی در طبرستان ، در ۳۲۰ الثائر هوسم را پایگاه خویش قرار داد
[۵] ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۵.
[۶] ذیل مادّه.
و سه دهه در آن‌جا حکومت کرد. ماکان کاکی (از امیران دیلمی، متوفی ۳۲۹) پس از شکست خوردن از مرداویج، نخستین امیر زیاری (متوفی ۳۲۳) به دیلمان گریخت و برای تصرف دوباره طبرستان در ۳۲۰ از الثائر کمک خواست و این دو به طبرستان یورش بردند. بلقسم بن بانِجین حملة آنان را دفع کرد، ماکان به نیشابور گریخت و الثائر به دیلمان رفت و دو باره در هوسم مستقر گردید.
[۷] ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۳۸ـ۳۹.
[۸] مسکویه، ج۱، ص۲۷۶.
[۹] ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۹۷ـ ۱۹۸.
[۱۰] ابن خلدون، ج۴، ص۵۵۷.
در ۳۳۷، اُسْتُندار (حاکم) رویان ــ که از نام او اطلاعی در دست نیست ــ با الثائر متحد شد. پس از این اتحاد، استندار او را به چالوس برد و به حکومت گمارد و مردم از او اطاعت کردند
[۱۱] محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۶.
و چون این خبر به حسن بن بویه (متوفی ۳۶۶) رسید، ابن عمید را با لشکری به همراه خواهرزادة خود، علی بن کامه ، به نبرد با او فرستاد. سپاه استندار و الثائر در منطقة تَمَنْجاده
[۱۲] ۱۲۸: تَمَنْگا، ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، ج۱، ص۳۸، تاریخ طبرستان.
سپاه بوئیان را شکست دادند. استندار و الثائر به آمل رفتند، پس از مدت کوتاهی بین آنان اختلاف افتاد و استندار وی را ترک کرد. الثائر، که بدون استندار توان ماندن در آمل را نداشت، به گیلان بازگشت و در سیاه کَلَه رود در قریة میانده، از توابع هوسم، ساکن شد
[۱۳] محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۶.
[۱۴] ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۳۸.
[۱۵] Samuel Miklos Stern, " The coins of A ¦mul", in Coins and documents from the medieval Middle East , London ۱۹۸۶ ص۲۳۰.


۱.۱ - پناهنده به الثائر


در ۳۳۸، وشمگیر زیاری (حک :۳۲۳ـ۳۵۷) در جنگ برای تصرف طبرستان به الثائر پناهنده شد. الثائر و وشمگیر به طبرستان رفتند و بر آن‌جا مسلط شدند. وشمگیر او را در آمل گذاشت و خود با سپاهیان به گرگان رفت. اندکی بعد وشمگیر، بر خلاف پیمان خود با الثائر، از او روی گرداند و به نام نوح بن نصر سامانی (حک: ۳۳۱ـ۳۴۳) خطبه خواند و شیرَج بن لیلی و وَرْدانشاه را به آمل فرستاد تا الثائر را از آن‌جا بیرون رانند. آنان نزدیکان الثائر را کشتند و محمدبن وهری /دهری، که از معتمدانِ الثائر بود، با آنان متحد شد و الثائر تنها ماند. الثائر پیش از نبرد به دیلمان گریخت.
[۱۶] ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۳۰۰ـ۳۰۱.
[۱۷] ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۲۹ـ۱۳۰.
[۱۸] محمدمهدوی لاهیجانی، رجال دو هزار سالة گیلان، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹.


۱.۲ - پناه به حسن بن بویه


در ۳۴۱، بار دیگر درصدد فتح طبرستان بر آمد. این بار به حسن بن بویه پناهنده شد و او نیز طبرستان را به الثائر وا گذارد. بدین ترتیب الثائر در آمل استقرار یافت و فرزندان خود، زید و رضا، را به ساری فرستاد. سلطة وی بر آمل چندان طول نکشید؛ وشمگیر با حمله ای او را از آمل بیرون راند و پسرانش را اسیر کرد، الثائر برای آزادی فرزندانش با او مکاتبه کرد و توانست یکی از آنان را آزاد نماید. در ۳۴۲، هنگامی که وشمگیر عازم نبرد با حسن بن بویه بود، الثائر را در طبرستان به حضور پذیرفت و فرزند دیگر وی را نیز آزاد نمود.
[۱۹] ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۳۹ـ۴۰.
به گفتة صابی ،
[۲۰] ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۳۹ـ۴۰.
از این پس الثائر دیگر به طبرستان نرفت. او در ۳۴۵، برای دیدن مرزبان بن محمد، به آذربایجان رفت و پس از آن به هوسم بازگشت .
[۲۱] مادلونگ، ۱۹۶۷، ص ۴۶.
انگیزة این سفر روشن نیست، اما با توجه به این‌که یکی از خدمتکاران وی به نام عُمَیْر، بر ضد او شورش کرده بود و گروهی از گیلانیان نیز به او پیوسته بودند، احتمال دارد که الثائر برای دریافت کمک از مرزبان نزد وی رفته باشد. به گفتة ابن اسفندیار
[۲۲] ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۰۶.
در نتیجة شورش عمیر، مردم گیلان که از الثائر روی گردانده بودند، برگِرد عمیر جمع شدند و از او پیروی کردند و اموال الثائر را تاراج کردند.
[۲۳] محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۶.
[۲۴] ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۶.


۱.۳ - درگذشت


در اواخرِ عمرِ الثائر دو تن از پسرانش وفات یافتند و خود او در ۳۵۰ در هوسم درگذشت و در میانده، در سی کیلومتری مشرق هوسم، به خاک سپرده شد.
[۲۵] ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۶ـ ۲۲۷.
گورش هنوز در آن‌جا باقی است. پس از مرگ الثائر دو تن
از پسرانش، ابوالحسین مهدی ملقب به القائم بالحق و ابوالقاسم حسین، به ترتیب به فرمانروایی رسیدند. ابوالحسین پس از یک سال حکومت در ۳۵۱ درگذشت
[۲۶] ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۴۰.
و پس از او ابوالقاسم حسین بن جعفر جانشین برادر شد و لقب پدرش، یعنی الثائر فی الله، رابر گزید. وی در نبرد با لنکر، پسر وشمگیر، به اسارت او در آمد. لنکر یک چشم وی را کور کرد و او را نزد وشمگیر فرستاد. وشمگیر هم او را محبوس کرد. چندی بعد بیستون زیاری وی را از بند رهانید، اما او در نبرد با ابومحمدناصر، یکی دیگر از علویان، به قتل رسید
[۲۷] ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۴۰.
[۲۸] مادلونگ، ۱۹۷۵، ص ۲۱۹ـ۲۲۰.

هنگامی که لاهیجان در سدة ششم به عنوان مرکز تعلیم و تعلم زیدیه در مشرق گیلان ، جانشین هوسم شد، شاخه ای از این خاندان در آن‌جا فعال بود

۲ - فهرست منابع



(۱) ابن اثیر.
(۲) ابراهیم بن هلال صابی ، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة.
(۳) ابن خلدون.
(۴) آل ابی طالب ، چاپ محمدحسین آل طالقانی ، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
(۵)ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی ، تاریخ طبرستان.
(۶) رویان و مازندران ، چاپ عباس شایان ، تهران ۱۳۳۳ ش.
(۷) مسکوی.
(۸) محمدمهدوی لاهیجانی ، رجال دو هزار سالة گیلان ، نجف : ( مطبعة الا´داب ، بی تا. ).
(۹) EI ۲ , s.v. " A l-Tha ¦ Ýirfi ف lla ¦h" (by W. Madelung)
(۱۰) Clement Huart, Les Ziya ªrides . Extrait des mإmoires de L , Acadإmie des inscriptions et belles-lettres, vol.۴۲, Paris ۱۹۲۲;
(۱۱) Wilferd Madelung, " ـ Abu ¦Ish ¤a ¦q al-S ¤abi on the Alids of Tabarista ¦n and G ¦âla ¦n", Journal of Near Eastern studies , vol. ۲۶(۱۹۶۷);
idem, " The minor dynasties of northern
(۱۲) Iran", in The Cambridge history of Iran , vol.۴, ed. R. N. Frye, Cambridge ۱۹۷۵.
(۱۳) Samuel Miklos Stern, " The coins of A ¦mul", in Coins and documents from the medieval Middle East , London ۱۹۸۶.
(۱۴) ابن عنبه ، عمدة الطالب فی انساب.
(۱۵) در اخبار ائمة الزیدیة فی طبرستان و دیلمان و جیلان، چاپ ویلفرد مادلونگ ، بیروت : المعهد الالمانی للابحاث الشرقیة ، ۱۹۸۷.
(۱۶) محمدبن حسن اولیاءالله ، تاریخ رویان ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران ۱۳۴۸ ش .
(۱۷) ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان ، چاپ عباس اقبال ، تهران ( ۱۳۲۰ ش ).

۳ - پانویس


 
۱. تاریخ طبرستان.
۲. ابن عنبه، عمدة الطالب فی انساب، ج۱، ص۳۱۰ـ۳۱۱.
۳. محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۵.
۴. ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۵.
۵. ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۵.
۶. ذیل مادّه.
۷. ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۳۸ـ۳۹.
۸. مسکویه، ج۱، ص۲۷۶.
۹. ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۹۷ـ ۱۹۸.
۱۰. ابن خلدون، ج۴، ص۵۵۷.
۱۱. محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۶.
۱۲. ۱۲۸: تَمَنْگا، ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، ج۱، ص۳۸، تاریخ طبرستان.
۱۳. محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۶.
۱۴. ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۳۸.
۱۵. Samuel Miklos Stern, " The coins of A ¦mul", in Coins and documents from the medieval Middle East , London ۱۹۸۶ ص۲۳۰.
۱۶. ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۳۰۰ـ۳۰۱.
۱۷. ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۲۹ـ۱۳۰.
۱۸. محمدمهدوی لاهیجانی، رجال دو هزار سالة گیلان، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹.
۱۹. ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۳۹ـ۴۰.
۲۰. ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۳۹ـ۴۰.
۲۱. مادلونگ، ۱۹۶۷، ص ۴۶.
۲۲. ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۰۶.
۲۳. محمدبن حسن اولیاءالله، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۱۶.
۲۴. ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۶.
۲۵. ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۶ـ ۲۲۷.
۲۶. ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۴۰.
۲۷. ابراهیم بن هلال صابی، کتاب المنتزع من الجزء الاول من الکتاب المعروف بالتاجی فی اخبارالدولة الدیلمیة، ج۱، ص۴۰.
۲۸. مادلونگ، ۱۹۷۵، ص ۲۱۹ـ۲۲۰.


۴ - منبع



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالفضل الثائر فی الله».    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.